ديشب شب ابراهيم يونسي بود. بعد از چند ماه رفته بودم به شب هاي بخارا. براي من شبي عجيب بود و پر انرژي.

ديشب از اين كه بر اثر يك اتفاق و يك ديالوگ كوتاه متوجه شدم كسي كه كنارش نشسته ام "آذر عالي پور" مترجم كتاب هاي "فلانري اوكانر" است، در پوست خودم نمي گنجيدم. كتاب هاي اوكانر (مجموعه داستان شمعداني و رمان شهود) در دوره دانشجويي همدم هميشگي ام بودند و بعدها هم نظريات اوكانر درباره داستان كوتاه را دوست داشتم و هرجا مطلبي از او منتشر مي شد جمع مي كردم. ديشب از اين كه ديدم آذر عالي پور همان است كه طي دوازده سال گذشته با خواندن بارها و بارها ترجمه اش به شوق آمده ام بسيار خوشحال شدم. شايد به زودي ديداري با او بنويسم و عكس هايي اختصاصي براي تادانه از او بگيرم.

بعد هم براي اولين بار "احمد باطبي" را ديدم. بسيار خوش سيما بود و واقعا چنان بود كه درباره اش مي گفتند و در عكس معروفي كه باعث آن همه بلا شد برايش. آن عكس را ديده بودم اما خودش را از نزديك نه. شنيده بودم يكي دو بار براي عكاسي رفته به شب هاي بخارا اما به چشم خودم نديده بودم. بسيار مسلط عكاسي مي كرد و من داشتم فكر مي كردم چه جالب! همه زندگي اين آدم بخاطر يك عكس يك جريان خاصي پيدا كرد و تا دم مرگ رفته و اگرچه با عفو رهبري از اعدام رهيده اما به هرحال زندگي اش را يك عكس ساخته و حالا خودش عكاس شده. با ديدن او به ياد كوي دانشگاه افتادم و زندگي ام در آنجا و بعد حسرت اين كه كاش زماني همت كنم و آن دوران را بنويسم كه يادداشت هاي بسيار برداشته ام از گوشه هاي پنهان زندگي در اين شهرك زيبا.

شب ابراهيم يونسي، رمان نويس و مترجم ديشب به همت علي دهباشي، سردبير مجله بخارا و عليرضا رئيس دانايي، مدير انتشارات نگاه و ناشر كتاب هاي يونسي در خانه هنرمندان برگزار شد. شبي كه در آن رضا سيدحسيني، عبدالله كوثري، خشايار ديهيمي و سلطاني و دهباشي سخنراني كردند و خانمي هم بخشي از رمان يونسي را خواند.
بگذريم كه سيدحسيني مثل هميشه از همه چيز گفت و هيچ چيز نگفت و بيشتر همگان از بودنش خوشحال بودند تا گفته هايش درباره موضوع جلسه و بحث كوتاه كوثري و سخنراني خاص سلطاني (از نوع كُردش)، تمام جلسه حتي اگر به خاطر همان ده- دوازده دقيقه سخنراني خشايار ديهيمي هم برگزار شده باشد، مي ارزيد. اين مرد بزرگ از بزرگ مرد ديگر (يونسي) حرف زد و ذوق و شوق و بعض را در كلام و نگاه و صورتش مي توانستي ببيني. و بعد همان چند كلام پاياني دكتر ابراهيم يونسي.
در واقع حسرت من اين بود كه كاش دهباشي از قاسمعلي فراست مي خواست تا نسخه اصلي فيلمش درباره يونسي را به او بدهد تا اينقدر گوش جماعت از ديدن نسخه كپي و بد كيفيت آزار نبيند. دكتر يونسي در همين فيلم كه تلويزيون هم چند سال قبل پخش كرد! گفت پايش را در دوراني كه در ارتش خدمت مي كرده از دست داده است. ديگر اين كه همه آمدند و درباره ترجمه هاي دكتر يونسي حرف زدند و كسي دعوت نشده بود تا از رمان نويسي او بگويد.
شب ابراهيم يونسي غنيمتي بود براي ادبيات زابراه ما. اگرچه يونسي كلاسيك باشد و نويسنده امروز از روي غرور ، وقت نگذارد براي خواندن رمان هايش. اما آيا مي تواند فراموش كند كه با "هنر داستان نويسي" او شروع كرده به نوشتن؟

گزارش روابط عمومي مجله بخارا را هم در اينجا بخوانيد

در آغاز پنجاه و سومين شب از شبهاي مجله بخارا كه به دكتر ابراهيم يونسي اختصاص داشت و در عصر يكشنبه بيست و يكم مرداد در خانه هنرمندان ايران برگزار شد علي دهباشي از ابراهيم يونسي چنين ياد كرد :
« به نام خداوند جان و خرد
با سلام از طرف مدير انتشارات نگاه ، آقاي عليرضا رئيس دانا و مجله بخارا به ميهمانان گرامي به ويژه آقاي دكتر ابراهيم يونسي ، همسرشان و فرزندان برومندشان خيرمقدم عرض مي كنم .
مفتخر هستيم كه پنجاه و سومين شب از شب هاي مجله بخارا به آقاي دكتر ابراهيم يونسي اختصاص يافته است .
استاد ارجمند جناب آقاي يونسي
ما از شما متشكر هستيم كه دعوت دوستداران خود را پذيرفتيد كه از حضور شما بهره مند شوند . فرصت را مغتنم مي شماريم و دوستان سخنران از اهميت كار قلمي شما خواهند گفت.
جناب آقاي دكتر يونسي ، نيم قرن از چاپ اولين كتاب شما ، ترجمه رمان « آرزوهاي بزرگ » از چارلز ديكنز مي گذرد . در طي پنجاه سال قلم شما با اراده اي ستودني در دشوارترين شرايط زندگي از حركت باز نايستاده است . به يمن همين اراده و استواري جنابعالي بوده است كه ما با مهمترين متون ادبيات غرب در قرن گذشته آشنا شديم . معرفي بسياري از اين نويسندگان مهم براي اولين بار توسط جنابعالي انجام گرفت .
آنچه را كه جنابعالي در حوزه نقد ادبي به زبان فارسي هديه كرديد راهنماي نسلي از نويسندگان و منتقدان اين مرز و بوم شد . همگان از تأثير كتاب هاي « سيري در ادبيات غرب » ، « جنبه هاي رمان » ، « سيري در نقد ادب روس » و تاريخ ادبيات آفريقا ، روسيه و يونان در رشد و پا گرفتن نقد ادبي در دهه هاي اخير خبر دارند.
استاد ارجمند ، گستردگي آثار قلمي شما محدود به رمان و نقد ادبي نيست . بلكه در عرصه مسايل تاريخ و سياست نيز متون مهمي را ترجمه كرديد كه در ارتقاء انديشه سياسي در جامعه ما نقش مهمي ايفا كرد . هم در اين حوزه كتابهاي تخصصي و بسيار مهم شما درباره كرد و كردستان حائز اهميت است . اين كتابها كه بالغ بر ده مجلد مي شود از متون درجه اول كردشناسي در جهان محسوب مي شود. انتشار اين بخش از آثار شما منجر به شناسايي عميق و دقيق و جامعي نسبت به تاريخ پر فراز و نشيب كردها شد . اين آگاهي ها را مديون قلم شما و احاطه جنابعالي مي دانيم .
جنبه ديگري از توانايي هايي قلمي شما عرصه رمان نويسي است . جمعاٌ د رمان به قلم شيرين شما منتشر شده كه هر كدام چندين مرتبه به چاپ رسيده اند. تصاويري كه جنابعالي در كتاب هاي « گورستان غريبان » و « دعا براي آرمن » و ديگر رمان هايتان از زندگي مردم به دست داده ايد از صحنه هاي فراموش ناشدني تاريخ داستان نويسي ايران است .
استاد ارجمند ، جناب آقاي دكتر ابراهيم يونسي
ما دوستداران شما خوشحاليم كه اين افتخار را پيدا كرديم تا در آغاز دهه هشتم زندگي تان ساعاتي را با جنابعالي بگذرانيم . كارنامه اي چنين پربار و افتخار آميز كه نزديك به نود اثر را در خود ثبت كرده سعادتي است كه نصيب جنابعالي شده و ما نيز مفتخر و بهره مند هستيم به اين كارنامه درخشان. در مقابل جنابعالي بخاطر همه آنچه كه از اراده و دانش و استواري و عدالتخواهي داشته ايد سر تعظيم فرود مي آوريم و آرزوي تندرستي برايتان داريم. »
و پس از نمايش فيلمي مستند از ابراهيم يونسي ، رضا سيد حسيني طي سخناني كوتاه از اين همه تلاش و استمرار در توسعه فرهنگ و ادب در تمامي زمينه ها از وي تشكر كرد و افزود « آشنايي مردم با ادبيات جهان را به نوعي مترحمان سبب شده اند و معمولاٌ انتخاب متن براي ترجمه توسط مترجمان تصادفي بوده اما يونسي در اين زمينه يك استثناست . او با فكر انتخاب و ترجمه كرده ، كتابي مثل « جنبه هاي رمان » فورستر را در زماني ترجمه كرده كه در ادبيات ما نياز به آن احساس مي شده و سپس تاريخ ادبيات ها را يك به يك ترجمه كرده است . ادبيات انگليسي قرن هجدهم و نوزدهم چيزي نيست كه هركسي براي ترجمه به سراغشان برود. نوعي نظم در كار ايشان بوده و مي توان گفت كه يونسي نقشه پيشبرد فرهنگي اين سرزمين را در سر داشته و از قلمي شيوا نيز برخوردار بوده است . »
سپس عبدالله كوثري از ابراهيم يونسي سخن گفت « سخن گقتن از كسي و كساني كه انسان در سال هاي نوجواني بسياري چيزها و بسياري كسان را از دريچه چشم آنها ديده و شناخته جاي سپاس دارد و بايد از آقاي دهباشي به خاطر اين فرصت سپاسگزار باشيم . كساني از هم عصران من كه در سنين 13 و 14 سالگي با « آرزوهاي بزرگ » آشنا شدند و چارلز ديكنز را شناختند ادبيات غرب را شناختند و به ويژه ادبيات كلاسيك غرب را . با همه اهميتي كه رمان دارد اگر كسي رمان قرن نوزدهم را نخوانده باشد لذت ادبيات را درك نكرده است . بعضي گمان مي برند كه ادبيات در همين 50 سال بوده كه شكل گرفته . اما با تجربه شخصي خودم مي گويم كه بدون ادبيات قرن 19 رمان را نمي شناختيم . آقاي يونسي و ديگر هم نسلانشان راويان نسلي بودند كه ما مي شناختيم كه دو ويژگي داشت ، زماني كه شروع كردند مي دانستند كه چه كارهايي بايد انجام شود ، يعني انبوه عظيم آثار كلاسيك ، خواه در فرانسه ، خواه در روس ترجمه شد و ما آن ها را خوانديم . ويژگي دوم كه هر چه دورتر مي شويم كم رنگ تر مي شود اين نسل با زبان فارسي آشنايي عميقي داشتند ، زماني كه شروع كردن آزمون زبان را طي كرده بودند . اين مسئله مهمي است . متأسفم كه اين را مي گويم اما با گذشت زمان اين گونه آشنايي ها كمرنگ مي شود . چه در نوشتن و چه در ترجمه زبان اصل است . ادبيات با لايه هاي پنهان و آشكار كلمه ها را غني مي كند . يعني ادبيات كلمه را غني مي كند ، ادبيات تفكر ما را غني مي كند . كسي كه با ادبيات آشنا مي شود عميق تر فكر مي كند . اين را ما از نسل گذشته خوب آموختيم اما چطور عمل كرديم بحث ديگري است . من از بسياري فارسي آموختم ولي وقتي مي گويم يونسي به من فارسي ياد داد تعارف نكرده ام . چون از 14 و 15 سالگي آثارش را خواندم . اميدوارم آنچه را به ما آموختند ما هم بتوانيم به نسل جوانتر بياموزيم . »
به دنبال آن بيتا رهاوي فصل هفتم از رمان « گورستان غريبان » نوشته يونسي را براي حاضرين خواند و سپس خشايار ديهيمي از چگونگي آشنايي و دوستي اش با ابراهيم يونسي حكايت كرد « من نيز چون عبدالله كوثري با يك نسل پس از او با آثار كلاسيك اروپا به ويژه چارلز ديكنز توسط دكتر يونسي آشنا شدم و در همان سنين چواني در پي آشنايي با او به خانه اش راه يافتم و به دنبال آن دوستي ما پاي گرفت و ديدارهايمان ادامه يافت و يونسي در اين ديدارها از خاطرات خود ياد مي كرد كه گرچه بسياري از آنها تلخ بود و يادآور مشكلات و رنج هاي فراوان اما يونسي همواره يادآوري آنها را با طنزي خاص همراه مي كرد كه به همين خاطر لطفي خاص به اين خاطرات و تجربه ها مي داد . يونسي مظهر كار است و تلاش و مداومت و همانطور كه عبدالله كوثري و آقاي سيد حسيني اشاره كردند ترجمه هاي ايشان از نظمي خاص متابعت مي كرد و صرفاٌ از سر تصادف نبود و همين يكي از نكات بارز ابراهيم يونسي است . »
محمد علي سلطاني سخنران بعدي بود كه اظهار داشت « جامع بودن شخصيت استاد يونسي ـ تربيت يافته جامعه سياسي سنتي با تمام امكانات تحصيلي و تربيتي و حضوري و حصولي و كسبي آن ، فردي نظامي ـ دانشكده ديده و تئوري و علمي مراحل تجربي و درسي آن را طي كرده و به دريافت مدارج نظامي نايل شده . با انديشه اي سياسي ، نه سياست تئوري و تبليغي و طوطي وار ، با نيت براندازي نظام سلطنتي ، از نشيب و فراز و گرفت و گير زمان گذشته و گرفتار آمده دژخيمان محكوم به اعدام . ...استاد يونسي از سياست به فرهنگ كاربردي و عملي رسيد ، و در ترجمه و تأليف بالغ بر نود اثر ارزنده را به حال و آينده اين سرزمين اعطا كرد ، نود اثر موفق و با طي اين مراحل به نقطه اوج رسالت اجتماعي و فرهنگي خود مي رسد. يونسي با وجود آنكه خود كرد است اما همواره به زبان فارسي ترجمه مي كند كه خود نشان دهنده اعتقاد او به اهميت و كليت زبان فارسي است .
كيمياگري استاد يونسي و زندانياني از اين گونه كه زندان را به دانشگاه بدل مي كنند ، از عصر اين سينا تا عصر حاضر ، آثار جاويدان ادب و فرهنگ شرق به جاي دانشگاه در زندان جوانه زد كه خود تاريخ و تحليل مفصل دارد » سلطاني در ادامه سخنانش افزود « يكي ديگر از مشخصه هاي بارز استاد يونسي عبور از ايدئولوژي ها است . استاد يونسي واقع گراست و واقع گرايي او را مي توان در رمان هايش چون « گورستان غربيان » ، « دادا شيرين » ، « كج كلاه و كولي » و ... ديد »
و در خاتمه ابراهيم يونسي به گرمي از همه سخنرانان ، تك تك ، و نيز همه حاضرين تشكر و قدرداني كرد.

نفر دوم دكتر ابراهيم يونسي

شب‌های بخارا